Δυσλειτουργικές συμπεριφορές στη χρήση του διαδικτύου από παιδιά και εφήβους
Γράφει η Ρέα Δουμανά, MSc Κλινικής Ψυχολογίας - Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας - Ψυχοθεραπεύτρια
Στις μέρες μας το διαδίκτυο αποτελεί ένα μέσο επικοινωνίας, διασκέδασης, εκπαίδευσης, πληροφόρησης, κοινωνικής δικτύωσης και στο γενικότερο πλαίσιο έχει γίνει το «απαραίτητο εργαλείο» της καθημερινότητας όλων μας. Ειδικότερα, στην εφηβική ηλικία αποτελεί το μέσο εκείνο μέσα από το οποίο οι δυνητικά «νεαροί ενήλικες» μαθαίνουν να το χρησιμοποιούν για διαφορετικούς σκοπούς. Άλλοτε για να ψυχαγωγηθούν, να επικοινωνήσουν και άλλοτε για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των συνομηλίκων τους.
Όσο απαραίτητο εργαλείο κι αν έχει γίνει στην καθημερινότητα όλων μας, τόσο περισσότερη προσοχή απαιτείται ως προς την ορθή χρήση του, ειδικότερα στην εφηβεία, λόγω του κινδύνου που ελλοχεύει για την «μετάλλαξη» από λειτουργική σε δυσλειτουργική χρήση και ίσως με κατάληξη την εθιστική συμπεριφορά. Από το 1996, οι συμπεριφορές εθισμού στο διαδίκτυο και οι Δυσλειτουργικές Διαδικτυακές Συμπεριφορές (ΔΔΣ) - (συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο ή οριακή διαδικτυακή συμπεριφορά) - έχουν μελετηθεί περισσότερο από κάθε άλλη μορφή εθισμού, λόγω της φύσης και της πολυπαραγοντικής του αιτιολογίας (Προσωποκεντρικοί παράγοντες, περιβαλλοντικοί και διαπολιτισμικοί).
Τα παιδιά και οι έφηβοι λοιπόν θα πρέπει να εκπαιδευτούν και να καθοδηγηθούν σχετικά με την ορθή χρήση του, προκειμένου να έχουν όλα εκείνα τα απαραίτητα εφόδια για την ασφαλή πλοήγηση και την ωφέλιμη ενασχόλησή τους μέσα από αυτό το μέσο.
Η έκθεση σε ακατάλληλο διαδικτυακό σεξουαλικό περιεχόμενο (πορνογραφικό υλικό), ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyber-bullying), ο διαδικτυακός τζόγος (gambling), η διαδικτυακή αποπλάνηση (grooming), η συνεχής ενασχόληση με διαδικτυακά παιχνίδια (gaming), οι Συμπεριφορές Εξάρτησης Από το Διαδίκτυο (ΣΕΔ), καθώς και η δυσλειτουργική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η κυβερνο-αυτοκτονία αποτελούν κάποιες από τις συμπεριφορές εκείνες οι οποίες χαρακτηρίζονται δυσλειτουργικές, ανάλογα με το μέγεθος της σοβαρότητας που έχουν με βάση τη συμπεριφορική πλαισίωση του εφήβου στον φυσικό και διαδικτυακό κόσμο.
Το διαδίκτυο αποτελεί «πρόκληση» για τα παιδιά και τους εφήβους λόγω της συναρπαστικής φύσης του, όπου μέσα από μία απεριόριστη βάση δεδομένων και με το πάτημα ενός «κουμπιού», άμεσα, μεταφέρονται ακριβώς εκεί που θέλουν, διατηρώντας την ανωνυμία τους. Όταν όμως πίσω από αυτή την μεγάλη ευκαιρία αναζήτησης κρύβεται η αλόγιστη χρήση, με κίνδυνο την ανάπτυξη δυσλειτουργικών συμπεριφορών, τότε δημιουργείται η ανάγκη για την ενημέρωση των ατόμων και για την δημιουργία «οδηγιών ορθής χρήσης», καθώς και ενημέρωση για τους κινδύνους που υπάρχουν κατά τη χρήση του τόσο ωφέλιμου και χρηστικού αυτού μέσου.
Οι κίνδυνοι αυτοί είναι μεγαλύτεροι στην ηλικία της εφηβείας, λόγω της αδυναμίας (αναπτυξιολογικά) των έφηβων να μπορούν να αναγνωρίσουν και να φιλτράρουν τις πληροφορίες που τους δίνονται. Από το 1996, ο εθισμός στο διαδίκτυο έχει κερδίσει το ενδιαφέρον όλης της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής-Ψυχολογικής κοινότητας, με την διεξαγωγή πολλών ερευνητικών πρωτοκόλλων για την αξιολόγηση των δυσλειτουργικών διαδικτυακών συμπεριφορών. Ειδικότερα το 2013 στον τελευταίο διαγνωστικό οδηγό (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5, American Psychiatric Association (APA), 2013), ο Διαδικτυακός Εθισμός αναφέρθηκε με τη μορφή της «Διαταραχής Διαδικτυακών Παιγνίων», (Internet Gaming Disorder), στο Παράρτημα του DSM στο τμήμα ΙΙΙ (section III ( http://www.dsm5.org ) ως μελλοντική εισαγωγή στο επόμενο DSM. Έχουν διεξαχθεί πολλές μελέτες οι οποίες αξιολόγησαν τη σχέση του διαδικτυακού εθισμού και των ψυχιατρικών συμπτωμάτων. Βρέθηκε η συσχέτιση ψυχολογικών-ψυχιατρικών συμπτωμάτων, όπως κατάθλιψη, άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση, μειωμένη σχολική επίδοση, με τις συμπεριφορές εθισμού στο διαδίκτυο.
Με βάση τα στοιχεία από την έρευνα της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης της eNACSO (European NGO Alliance for Child Safety On Line) σχετικά με τους κινδύνους που ελλοχεύουν στην έκθεση ακατάλληλου σεξουαλικού περιεχομένου από τους εφήβους, παρατηρείται η τάση η οποία ονομάζεται:
“Getting older younger” : από την πρώιμη εφηβεία, με την έννοια της υποστήριξης των δικαιωμάτων τους ως διαδικτυακοί καταναλωτές ακόμα και στο επίπεδο σεξουαλικών αναζητήσεων ταυτότητας, πληροφόρησης, κλπ. οι έφηβοι από πολύ νωρίς αναζητούν πληροφορίες για την σεξουαλική τους ταυτότητα και μάλιστα είναι κοινωνοί πρώιμων σεξουαλικών εμπειριών.
Η δεύτερη τάση ονομάζεται “Staying younger longer”: λόγω εκτεταμένης οικονομικής και εκπαιδευτικής μετάβασης προς την ενηλικίωση για περισσότερο χρόνο.
Το φαινόμενο του εθισμού είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο με πολύ μεγάλο υπόβαθρο ψυχοκοινωνικών δυσκολιών. Θα μπορούσαμε να πούμε δηλαδή ότι ουσιαστικά η έκφραση της συμπεριφοράς του εθισμού αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου σε ένα πλαίσιο ψυχοκοινωνικών δυσκολιών που αφορούν προσωπικούς (π.χ. ευαισθησία και ψυχική ανθεκτικότητα κάθε ατόμου), οικογενειακού (π.χ. διαζύγιο), γενετικούς (προδιάθεση με βάση την κληρονομικότητα, κλινικούς (π.χ. μαθησιακές δυσκολίες, ΔΕΠ-Υ) και άλλους κοινωνικούς παράγοντες (σχολείο, δραστηριότητες συνομηλίκων, κ.ά).
Σύμφωνα με την έρευνα EU NET ADB, τα αγόρια, οι έφηβοι μεγαλύτερης ηλικίας και οι έφηβοι με χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων έχουν μεγαλύτερα ποσοστά ανάπτυξης Συμπεριφορών Εθισμού. Επίσης παρατηρούνται ψυχοκοινωνικές δυσκολίες σε μεγάλο βαθμό στου εφήβους με συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο. Πιο συγκεκριμένα παρατηρούνται κοινωνικές δυσκολίες και δυσκολίες συγκέντρωσης, προσοχής και επιθετικότητα, σε συνολικό ποσοστό 36%. Έχει επίσης υπάρξει συσχέτιση εθισμού στο διαδίκτυο με ΔΕΠ-Υ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα) και με την επιθετικότητα και παραβατικότητα, καθώς και τη χρήση ουσιών. Οι έφηβοι με οριακή χρήση τείνουν να καταφεύγουν στην χρήση του διαδικτύου λόγω καταθλιπτικού συναισθήματος και συναισθήματος άγχους. Στο συνολικό δείγμα, ποσοστό 13,9% εμφανίζει Δυσλειτουργικές Διαδικτυακές Συμπεριφορές, εκ τα του οποίου το 1,2% αφορά Συμπεριφορές Εξάρτησης και το 12,7% Οριακά Δυσλειτουργικές Συμπεριφορές. Στο γενικότερο πλαίσιο, τα παιδιά και οι έφηβοι με «τάση» για μη οριοθετημένη χρήση του διαδικτύου κινδυνεύουν δυνητικά να αναπτύξουν παραβατικές συμπεριφορές και συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. (EU.NET.ADB).
Δυνητικά η ενασχόληση με το διαδίκτυο περισσότερο από 10 ώρες την εβδομάδα μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορές εξάρτησης. Η ενασχόληση του παιδιού/εφήβου με το διαδίκτυο στο σχολείο, αποτελεί προστατευτικό παράγοντα ανάπτυξης ΣΕΔ, λόγω της σωστής εκπαίδευσης και επίβλεψης από τον ειδικό εκπαιδευτικό. Η ισορροπία των δραστηριοτήτων μεταξύ διαδικτυακού και πραγματικού κόσμου είναι το κομβικό εκείνο σημείο το οποίο και θα αποτελέσει τη βάση για την υγιή και οριοθετημένη πλαισίωση του ατόμου ως ενήλικος.
Χρήσιμες πηγές:
- Τα δικαιώματα του παιδιού στο διαδίκτυο
(http://youth-health.gr/media/2015/06/ta-paidia-kai-oi-efiboi.pdf )
- Ενημερώσου για τα διαδικτυακά σου δικαιώματα (YOUR RIGHT TO CHOOSE)
(http://www.youth-life.gr/documents/human_rights/Your_Right_To_Choose_Gr_2016.pdf )
- Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος
(http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=8194 )
Bιβλιογραφία
Asst. Prof. Dr. Ahmet Adalıer Cyprus International University, Faculty of Education, Nicosia, North Cyprus,[email protected], Emre Balkan Cyprus International University, Faculty of Education, Nicosia, North Cyprus [email protected] (2012). The relationship between internet addiction and Psychological Symptoms, International Journal of Global Education (IJGE) 1(2), p. 42-49
Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A., & Ólafsson, K. (2011). EU Kids Online Final
Report. London: EU Kids Online, LSE.
Shapira, N. A., Lessig, M. C., Goldsmith, T. D., Szabo, S. T., Lazoritz, M., Gold, M. S., & Stein, D. J. (2003). Problematic internet use: Proposed classification and diagnostic criteria. Depression and Anxiety, 17(4), 207-216.
Suss, D., (2007). Impacts of computer-and media usage on the personality development of children and young people. The Umsch, 64(2), pp. 103-108
Tsitsika, A., Janikian, M., Tzavela, E. C., Schoenmakers, T. M., Ólafsson, K., Halapi,
E., Tzavara, C., Wójcik, S., Makaruk, K.,Critselis, E., Müller, K.W., Dreier, M., Holtz, S., Wölfling, K., Iordache, A., Oliaga,A., Chele, G., Macarie, G., Richardson, C, Internet Use and Internet Addictive Behaviors among European Adolescents : A Cross-Sectional Study (EU.NET. ADB. , 2012, SAFER INTERNER PROGRAMM: SI- 2010-KEP-4101007).
· American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-5. 5th edition. Washington: American Psychiatric Publishing; 2013.
· The Comorbid Psychiatric Symptoms of Internet Addiction: Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (ADHD), Depression, Social Phobia, and HostilityJu-Yu Yen, M.D. et al., 2007, Journal of Adolescent Health
· The association between internet addiction and psychiatric co-morbidity: a meta-analysis, Roger C Ho, Melvyn WB Zhan, Tammy Y Tsang, Anastasia H Toh, Fang Pan, Yanxia Lu, Cecilia Cheng, Paul S Yip, Lawrence T Lam, Ching-Man Lai, Hiroko Watanabe and Kwok-Kei Mak, BMC Psychiatry 2014, 14:183
- Lai CM, Mak KK, Watanabe H, Ang RP, Pang JS, Ho RC:Psychometric properties of the internet addiction test in Chinese adolescents.
J Pediatr Psychol 2013, 38(7):794-807.
- Determinants of Internet addiction among adolescents: a case control
Tsitsika A et al. Scientific World Journal. 2011 Apr 19;11:86674
- Yen JY, Ko CH, Yen CF, Chen CS, Chen CC:The association between harmful alcohol use and Internet addiction among college students: comparison of personality.
Psychiatry Clin Neurosci 2009, 63(2):218-224.
- Yen JY, Yen CF, Chen CS, Tang TC, Ko CH:The association between adult ADHD symptoms and internet addiction among college students: the gender difference.
Cyberpsychol Behav 2009, 12(2):187-191.
- Montag C, Bey K, Sha P, Li M, Chen YF, et al. (2014) Is it meaningful to
distinguish between generalized and specific Internet addiction? Evidence
from a cross-cultural study from Germany, Sweden, Taiwan and China. Asia
Pacific Psychiatry.
- Ha JH, Yoo HJ, Cho IH, Chin B, Shin D, et al. (2006) Psychiatric comorbidity
assessed in Korean children and adolescents who screen positive for Internet
addiction. J Clin Psychiatry 67: 821-826.
- Jang KS, Hwang SY, Choi JY (2008) Internet addiction and psychiatric
symptoms among Korean adolescents. J Sch Health 78: 165-171.
- Bozoglan B, Demirer V, Sahin I (2013) Loneliness, self-esteem, and life
satisfaction as predictors of Internet addiction: a cross-sectional study among
Turkish university students. Scand J Psychol 54: 313-319.
- Ko CH, Yen JY, Chen CS, Chen CC, Yen CF (2008) Psychiatric comorbidity
of internet addiction in college students: an interview study. CNS Spectr 13:
147-153.
- Ko CH, Yen JY, Yen CF, Chen CC, Yen CN, et al. (2005) Screening for
Internet addiction: an empirical study on cut-off points for the Chen Internet
Addiction Scale. Kaohsiung J Med Sci 21: 545-551.
- Ko CH, Yen JY, Liu SC, Huang CF, Yen CF (2009) The associations
between aggressive behaviors and internet addiction and online activities in
adolescents. J Adolesc Health 44: 598-605.
- Chak K, Leung L (2004) Shyness and locus of control as predictors of internet
addiction and internet use. Cyberpsychol Behav 7: 559-570.
- Hardie E, Tee MY (2007) Excessive Internet Use: The Role of Personality,
Loneliness and Social Support Networks in Internet Addiction. Australian
Journal of Emerging Technologies & Society 5: 34-47.
_______________________________________________________________________________________________________
Η Ρέα Δουμανά είναι κλινική ψυχολόγος (MSc), σύμβουλος ψυχικής υγείας και ψυχοθεραπεύτρια.
